Καλό Ταξίδι Φίλε μου...

Δημήτριος Κωνστάντιος
Ένας μεγάλος της ελληνικής αρχαιολογίας, έφυγε σεμνά και γενναία, όπως έζησε όλη του τη ζωή.


Δημήτριος Κωνστάντιος

[...] Η τέχνη επομένως δεν είναι μόνο αισθητικό φαινόμενο αλλά μαρτυρία πολιτισμού. Η αισθητική αξία των αντικειμένων δεν μειώνεται όταν αυτά τοποθετούνται σε ενότητες δημιουργημένες με βάση τα ιστορικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα. Αντιθέτως, η αξία τους μεγαλώνει όταν παράλληλα αναδεικνύεται η λειτουργία και η χρήση τους, αφού η αισθητική απόλαυση βιώνεται βαθύτερα όταν ενισχύεται από τη γνώση. Μια εικόνα δεν χάνει από την αισθητική της αξία όταν υποδηλωθεί και η λατρευτική της χρήση, ούτε ένα κιονόκρανο όταν εντοπισθεί, αναφερθεί ή και περιγραφεί και το αρχιτεκτονικό σύνολο από το οποίο προέρχεται. Με αυτόν τον τρόπο άλλωστε αποδυναμώνεται η ενδιάθετη "ψευδαίσθηση" (illusion) την οποία συνήθως γεννά ο μουσειακός χώρος ενώ ταυτόχρονα ενισχύεται η καλλιτεχνική αλλά και η πολιτιστική αξία των αντικειμένων.
Με βάση αυτή τη λογική γράψαμε κείμενα απλά και κατανοητά, χωρίς ειδική ορολογία -όπου κρίθηκε απαραίτητο, αυτή τοποθετήθηκε σε παρένθεση. Χρησιμοποιήσαμε οπτικοακουστικό και εικονογραφικό υλικό ώστε να κατανοούν οι επισκέπτες τη λειτουργία και χρήση των αντικειμένων. Το σύνολο των μουσειακών δραστηριοτήτων (δηλαδή κείμενα, λεζάντες, φυλλάδια, οπτικοακουστικά συστήματα, εκπαιδευτικά προγράμματα, ειδικές περιοδικές εκθέσεις κ.ά.) είχε ως στόχο να ενημερωθεί ο επισκέπτης, να κατανοήσει στο σύνολο της και σε βάθος την πρόταση μας και στη συνέχεια να μας κρίνει. Αναζητούσαμε την κριτική του ματιά. Για τη διευκόλυνση του κοινού, ακολουθήσαμε γενικά χρονολογική αφήγηση, ταυτόχρονα όμως συνθέσαμε τις θεματικές ενότητες και υποενότητες, όψεις αυτού του τόσο οκείου αλλά και τόσο μακρινού παρελθόντος.
[...]
Δρ Δημήτριος Κωνστάντιος, Διευθυντής του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου



«Υπάρχουν δεκάδες τρόποι για ν' ανοίξεις ένα μουσείο στη ζωή της πόλης...»
Ο Δημήτριος Κωνστάντιος, ο διευθυντής του μουσείου, μας ξεναγεί στο όραμα του νέου Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας.
Το μεγάλο στοίχημα των μουσείων στις ημέρες μας είναι να συμμετάσχουν στη ζωή της πόλης, να μην είναι μόνο τόποι εκπαίδευσης.
Όντως, αυτός είναι ένας από τους στόχους που έθεσα από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα την ευθύνη του μουσείου, το 1999, ένα στοιχείο που μ' ενδιέφερε ιδιαίτερα κι επιστημονικά ως καθηγητή Μουσειολογίας. Πρόκειται για κάτι που επιτυγχάνεται με δεκάδες τρόπους. Για παράδειγμα, ο εκθεσιακός στόχος που έχουμε θέσει είναι να συνδέουμε τη βυζαντινή πολιτιστική δημιουργία με την τέχνη του 20ού αιώνα. Παράλληλα, οργανώνουμε δεκάδες δράσεις με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, με συλλόγους, ΜΚΟ. Το άνοιγμα του μουσείου, όμως, προς την κοινωνία επιτυγχάνεται και μέσα από τις λεπτομέρειες. Ένα απλό παράδειγμα: όταν ολοκληρωθεί η διαμόρφωση των υπαίθριων χώρων, οι κήποι του μουσείου δεν θα είναι προσβάσιμοι μόνο γι' αυτούς που έχουν αγοράσει εισιτήριο, αλλά σε όλους τους κατοίκους κι επισκέπτες της πόλης.
Ο ελλαδικός χώρος και ο πολιτισμός του μετά την άλωση είναι μια μάλλον άγνωστη περίοδος για το ευρύ κοινό. Μια εποχή που ακόμη και σήμερα περιγράφεται με πολύ φορτισμένους όρους. Το γεγονός ότι η δεύτερη πτέρυγα του μουσείου αναφέρεται στα χρόνια μετά το 1453 δημιούργησε κάποιες ειδικές συνθήκες;
Yπάρχει ένα πλέγμα άγνοιας για μια ενδιαφέρουσα περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας, εξάλλου, διαμορφώνεται και ο νέος ελληνισμός. Στις αποθήκες του μουσείου μας υπήρχαν χιλιάδες αντικείμενα από αυτήν την περίοδο. Αποφασίσαμε, λοιπόν, να τα αντιμετωπίσαμε ως πηγή της Ιστορίας. Ήταν μια μακριά διαδικασία, που κράτησε περίπου δέκα χρόνια. Μέσα από αυτήν την έρευνα δημιουργήθηκε η έκθεση, στην οποία αναδεικνύεται ότι η κατακτημένη από τους Βενετούς και τους Οθωμανούς κοινωνία δεν έπαψε να ζει και να παράγει• με τους όρους, βέβαια, που έβαλαν οι κατακτητές. Οι εκθεσιακές υποενότητες φωτίζουν ακριβώς αυτό, το ότι ο 17ος και ο 18ος αιώνας υπήρξαν περίοδος μεγάλης οικοδομικής δραστηριότητας. Την άνθηση στην ασημουργία, την κεντητική και τη ζωγραφική. Και μέσα από αυτήν τη δραστηριότητα οι Ρωμιοί συγκροτούν την ταυτότητά τους. Αυτό το ιστορικό, πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο θελήσαμε να μελετήσουμε σε σχέση με τα αντικείμενα. Να αναδείξουμε το πόσο δημιουργική υπήρξε η περίοδος.

Ο Γουόρχολ σ' ένα δάσος από βυζαντινές εικόνες

Η έκθεση του Γουόρχολ που θα εγκαινιαστεί στις 6 Οκτωβρίου είναι ένα ερεθιστικό στοίχημα. Προβάλλονται σημαντικά έργα, όπως μια καυστική σειρά με την Τζάκι Κένεντι την εποχή του πένθους, καθώς και πολλές απεικονίσεις της Μέριλιν Μονρόε, του Μάο και του ίδιου του Γουόρχολ. Παράλληλα, στην γκαλερί Πότνια Θηρών θα προβάλλονται πολλά screen tests, δηλαδή τα κινηματογραφικά πορτρέτα που δημιούργησε στο στούντιό του, το περίφημο «factory», από το 1964 μέχρι το 1966. Όπως και στη ζωγραφική του, οι ταινίες αναδεικνύουν ζητήματα όπως η έννοια της σεκάνς, η επανάληψη και η σειραϊκότητα. Πέρα όμως από τη σημασία της έκθεσης καθαυτής, η ιδιομορφία της έγκειται στο χώρο - μια έκθεση του Γουόρχολ σχεδόν δίπλα στη συλλογή των μεταβυζαντινών εικόνων. Οι επιμελητές της το βλέπουν ως ευκαιρία για να κατανοήσουμε τη «βυζαντινή ευαισθησία του Γουόρχολ και το ενδιαφέρον του για τις θρησκευτικές ρίζες της λατρείας της διασημότητας». Κατά τη γνώμη μας, αυτή η οπτική, η σύνδεση του Γουόρχολ με τις μεταβυζαντινές ευαισθησίες, είναι κάπως παρακινδυνευμένη• σε κάθε περίπτωση, όμως, ανυπομονούμε να δούμε τον Γουόρχολ σ' ένα δάσος από βυζαντινές εικόνες.

Ελένη Κούκη
ekouki@athinorama.gr