Κυριακή 20 Φεβρουαρίου 2011

LOGGIA...η Λέσχη των Ευγενών του Χάνδακα



Η Loggia ή Loggeta ήταν Δημόσιο κτίριο, απαραίτητο σε κάθε κτήση της Βενετίας.




Ο Φτερωτός Λέων του Αγίου Μάρκου, έμβλημα της Βενετίας και η νήσος Κρήτη. Προμετωπίδα του βιβλίου Il Regno di Candia, του M. Boschini


Στο κέντρο του ιστορικού πυρήνα του Ηρακλείου, στην πλατεία Καλλεργών στην οδό Μαρτύρων 25ης Αυγούστου, τη Ruga Maistra των Ενετών, βρίσκεται η Ενετική Λέσχη («Loggia»), που αναστηλώθηκε εκ θεμελίων και στεγάζει σήμερα το Δημαρχείο της πόλης.
Είναι η τέταρτη κατά σειρά Loggia του Χάνδακα, κτισμένη σε επαφή με το δυτικό τοίχο της Armeria ή Armamento, που χρησίμευε ως αποθήκη πολεμικού υλικού. Ανοικοδομήθηκε επί Γενικού Προβλεπτή Francesco Morozini στο διάστημα 1626-1628 και ήταν το λαμπρότερο ενετικό μνημείο της Κρήτης.
 

Η Βασιλική της Vicenza, έργο του Andrea Palladio

Την εποχή της Ενετοκρατίας, τα πολιτικά και κοινωνικά ήθη χρειάζονταν ένα δημόσιο οικοδόμημα για να συνέρχονται σε αυτό οι ευγενείς, οι άρχοντες, οι φεουδάρχες, να συσκέπτονται και να αποφασίζουν για διάφορα ζητήματα που αφορούσαν την πολιτεία, την οικονομική και την εμπορική ζωή του τόπου αλλά και τους ίδιους, για να περνούν τις ελεύθερες ώρες τους συζητώντας και κυβοπαίζοντας. Ήταν είδος Επιμελητηρίου και Λέσχης με τη σημερινή έννοια.
Η πρώτη Loggia στο Χάνδακα χτίστηκε περίπου στα μέσα του 13ου αιώνα, δηλαδή στις αρχές της εγκατάστασης των ενετών στην Κρήτη, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία για την ακριβή της θέση.

Το 1325 οι ευγενείς και φεουδάρχες του Χάνδακα ζήτησαν από τη Βενετία να τους παραχωρηθεί οικόπεδο κοντά στην πλατεία για να χτίσουν νέα Loggia επειδή η υπάρχουσα "ήταν υπερβολικά εκτεθειμένη στους ανέμους, ιδίως κατά τη χειμερινή περίοδο".

Η αίτηση έγινε δεκτή και παραχωρήθηκε οικόπεδο στην πλατεία όπου οικοδομήθηκε η δεύτερη Loggia.

Αλλά και αυτή η Loggia ερειπώθηκε πιθανότατα κατά το σεισμό του 1508.

H Loggia του Χάνδακα σε σχέδιο του F. Berchet


Το 1541 κατασκευάστηκε η τρίτη Loggia σε μέρος του χώρου της σημερινής και ίσως με σχέδιο του σπουδαίου αρχιτέκτονα Michelle Sammicheli, που σχεδίαζε τότε τα τείχη της πόλης.
Η Loggia αυτή εξυπηρέτησε το σκοπό της μέχρι το 1625-1628, οπότε ο Χάνδακας είδε την ανοικοδόμηση της τέταρτης και τελευταίας, ίσως και του "λαμπρότερου μνημείου της Βενετικής Κρήτης".

Η σύγχρονη Βενετία, έδωσε τόσο μεγάλη σημασία στη Loggia του Χάνδακα της Κρήτης ώστε το βενετσιάνικο περίπτερο στην έκθεση της Ρώμης το 1911 ήταν πιστή αντιγραφή της.


Ο ρυθμός της Loggia ακολουθεί τις επιταγές του ρυθμού που ήταν ιδιαίτερα προσφιλής στην Ευρώπη της Αναγέννησης την περίοδο εκείνη, τον λεγόμενο Παλλαδιανό ρυθμό, όρος που προέρχεται από τον μεγάλο αρχιτέκτονα της Αναγέννησης Ανδρέα Παραντίση επιλεγόμενο Palladio (1518-1580). Από τη γενική περιγραφή του κτηρίου γίνεται φανερή η σχέση του με το ρυθμό Palladio: τα περιστύλια με τους επάλληλους κίονες, η χρησιμοποίηση του δωρικού ρυθμού στο ισόγειο και του ιωνικού στον άνω όροφο είναι χαρακτηριστικά δείγματα τέτοιου ρυθμού. Η Loggia έχει ίδιο ρυθμό με τη Βασιλική στο Palazzo della regione στη Vicenza.

Η Loggia ήταν κτίριο διώροφο. Αντιπροσωπεύονταν και οι δύο Ελληνικοί ρυθμοί. Στο μεν ισόγειο η στοά αποτελείτο από έξι δωρικούς αρράβδωτους ημικίονες και δύο τετράγωνες παραστάδες επίσης δωρικού ρυθμού. Στον όροφο ο ρυθμός ήταν ιωνικός με οκτώ ραβδωτούς ημικίονες αντίστοιχους των κάτω. Τα τόξα μεταξύ των κιόνων, κάτω ήταν ανοιχτά ενώ στον όροφο ήταν εναλλάξ ανοιχτά και κλειστά. Η δυτική πλευρά είχε εφτά τόξα. Όλο το οικοδόμημα στηριζόταν σε ελαφρώς επικλινές βάθρο.




 
Η πρόσοψη της Armeria από τη μελέτη του Max. Ongaro

H Armeria (οπλοθήκη), μολονότι εξυπηρετούσε διαφορετικό σκοπό από τη Loggia, εν τούτοις αποτελούσαν ενιαίο οικοδόμημα.
Όπως πληροφορούμαστε από αναφορές του ( 1578 και 1580), ο Capitano Natale Dona κατέβαλε κάθε προσπάθεια για να οικοδομήσει όλο το κτίριο της Armeria πριν την αναχώρησή του, ώστε να τοποθετηθούν εκεί όλα τα όπλα.

Η προσθήκη αυτή ονομάστηκε προς τιμή του Donata, και είναι το ανατολικό τμήμα του οικοδομήματος προς την πλατεία του Αγίου Τίτου.

 

Η Armeria από την πλευρά της σημερινής πλατείας Αγίου Τίτου. Η φιλανθρωπική οθωμανική κρήνη που διακρίνεται, δεν υπάρχει σήμερα

Το δυτικό τμήμα της Armeria ανεγέρθηκε από τους Ιάκωβο Κορνέρ και Γριμάνη από όπου και συνδέθηκε μετά από την κατεδάφιση τμήματος τοίχου της το 1605, η Armeria με την Loggia.
Μέσα στην Armeria υπήρχε και μια εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο.



Η Armeria κατά τη δεκαετία του 1960
Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους, το Σεπτέμβριο του 1669, η ενετική λέσχη έπαψε να εκπληρώνει τον αρχικό της προορισμό. Οι τούρκοι την χρησιμοποίησαν για να στεγάσουν την ανώτερη Οικονομική Υπηρεσία της Κρήτης του Δεφτερντάρ, που είχε σε χρήση και τη συνεχόμενη Armeria, κυρίως ως αποθήκη κυριευμένων όπλων, γνωστή και ως «Τσεπχανές».
Εκεί στεγάστηκε ο Γραμματικός της Πόρτας, ο Kapi Yazicisi, ο Χριστιανός υπάλληλος εκπρόσωπος των ραγιάδων και διεκπεραιωτής των υποθέσεών τους απέναντι στις τουρκικές αρχές.

 








H Πλατεία Καλλεργών με τη Loggia
και την Κρήνη του Νουμάν Πασά σε χαρακτικό της Daily Graphic.



Η Loggia μετά την απελευθέρωση της Κρήτης


Εκείνη την εποχή, χάρις στις προσπάθειες των Ιωσήφ Χατζηδάκη, Στέφανου Ξανθουδίδη, του ‘Αγγλου Αρχαιολόγου ‘Αρθουρ ‘Εβανς και του Ιταλού ‘Αλμπερτ, ήλθε στο φως ο Μινωικός Πολιτισμός που κατέπληξε τον κόσμο. Έτσι, αποφασίστηκε δια Νόμου, η στέγαση του πολύτιμου αρχαιολογικού θησαυρού των Μινωιτών στην ιστορική Loggia.

Η μελέτη του μηχανικού Νικ. Σαλίβερου για τη μετατροπή της Loggia
σε Αρχαιολογικό Μουσείο

Το 1900, εκτίθεται σε μειοδοτική δημοπρασία η μεταρρύθμιση του μνημείου σε Αρχαιολογικό Μουσείο, βάσει των σχεδίων του μηχανικού δημοσίων έργων κ. Ν. Σαλίβερου. Αφού δαπανήθηκαν πολλά χρήματα κατά τις εργασίες μεταρρύθμισης, διαπιστώθηκε ότι το οικοδόμημα δεν είχε την απαιτούμενη στερεότητα και αντοχή. Κατά συνέπεια, εγκατέλειψαν το μνημείο περιβλημένο με ικριώματα και έτοιμο να καταρρεύσει.
Τα έτη 1900 – 1902 βρισκόταν στην Κρήτη ο Giuseppe Gerola ως απεσταλμένος του R. Istituto Veneto delle Scienze, lettere ed arti, (Βασιλικού Ινστιτούτου Βενετίας Επιστη- μών Γραμμάτων και Τεχνών ) με αποκλειστικό σκοπό τη μελέτη και καταγραφή των ενετικών μνημείων της Κρήτης.


Η Loggia περιβλημένη με ικριώματα σε φωτογραφία του G. Gerola των αρχών του 20ου αιώνα


Ο Gerola ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για τη Loggia και αφού συνέλεξε όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, τα απέστειλε στον ιταλό αρχιτέκτονα Federico Berchet για να εκπονήσει το σχέδιο αναστήλωσης της Loggia.
 Ο Berchet παρουσίασε το σχέδιό του στον Πρίγκιπα Γεώργιο, Ύπατο Αρμοστή της Κρήτης. Το σχέδιο δεν προχώρησε σε εφαρμογή λόγω δριμύτατης αντίδρασης για τη σκοπιμότητα ή μη της διατήρησης του μνημείου.



Loggia και Armeria στις αρχές του 20ου αιώνα.
Φωτογραφία του G. Gerola

Το 1904, με την πρόφαση ότι ο όροφος ήταν επικινδύνως ετοιμόρροπος, κατόπιν εντολής, μια μέρα του Σεπτεμβρίου άρχισε η κατεδάφισή του. Τότε γκρεμίστηκαν τα αρχιτεκτονικά μέλη του ορόφου στο δρόμο, ακρωτηριάστηκαν τα εξέχοντα τμήματα του ισογείου και καταθρυμματίστηκαν, αντί να αφαιρούνται με προσοχή, να αριθμούνται και να φυλάσσονται, όπως αναφέρει ο Ξανθουδίδης στα «Παναθήναια» της 15ης Δεκεμβρίου 1904, που υπήρξε και αυτόπτης μάρτυρας του βανδαλισμού.
Σε αυτή την αξιοθρήνητη κατάσταση βρισκόταν το μνημείο της Loggia όταν σκέφτηκαν να την χρησιμοποιήσουν ως Δημαρχείο της πόλης.




Η πρόσοψη της Loggia από τη μελέτη του
Max. Ongaro.

Στις 5 Οκτωβρίου 1905, ο ‘Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης Πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδας, εξέδοσε το 788 Διάταγμα «περί παραχωρήσεως της Loggia στο Δήμο Ηρακλείου για να οικοδομήσει Δημαρχιακό κατάστημα». Το Μάιο του 1914, ήλθε στο Ηράκλειο, μαζί με τον G. Gerola, ο αρχιτέκτονας Max(imiliano) Ongarο, που εκπόνησε τα γενικά σχέδια αναστήλωσης της ‘’LOGGIA”.
Στις 21 Ιανουαρίου 1915 τέθηκε επίσημα ο θεμέλιος λίθος για την αναστήλωση του ιστορικού μνημείου, από τον Γενικό Διοικητή Κρήτης Λουκά Κανακάρη Ρούφο και με την παρουσία του Γενικού Πρόξενου της Ιταλίας Bart. Godolini και του τότε Δημάρχου Ηρακλείου Στυλιανού Γεωργίου.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, προκάλεσε δυσκολίες στην προμήθεια των αναγκαίων οικοδομικών υλικών, σίδερου, τσιμέντου κλπ. Έτσι, το έργο διακόπηκε στις αρχές Οκτωβρίου 1915.
Το Δημοτικό Συμβούλιο, σε Συνεδρίασή του της 9ης Μαϊου 1916, μετά από διαβήματα της Ιταλικής Κυβέρνησης αποφάσισε τη συνέχιση των εργασιών μέχρι την αποπεράτωση του ισογείου σύμφωνα με τις υποδείξεις του μηχανικού Μαξ ‘Ογκαρο. Εν τούτοις, το έργο διακόπηκε οριστικά.
 



Γενικά σχέδια του Ιταλού Αρχιτέκτονα Maximilian Ongaro, Εφόρου Εθνικών Μνημείων της Ενετίας το 1914.

Το 1917, ο Ιωάννης Βογιατζάκης, Δήμαρχος Ηρακλείου, ενεργώντας σύμφωνα με Αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου, υπέγραψε Σύμβαση με τον αντιπρόσωπο της Κυβέρνησης Ι. Τσιριμώκο, σύμφωνα με την οποία η Κυβέρνηση θα αναλάμβανε την υποχρέωση να συνεχίσει τις εργασίες ανοικοδόμησης της Loggia με βάση τα σχέδια του Όγκαρο, και να παραδώσει το οικοδόμημα στο Δήμο κατά κυριότητα.
Ο Ευρωπαϊκός Πόλεμος και η Μικρασιατική Εκστρατεία δεν επέτρεψαν τη συνέχιση των εργασιών. Η Loggia χρησιμοποιήθηκε σαν αποθήκη ασβέστη και άλλων υλικών. Η Armeria φιλοξένησε πολλούς πρόσφυγες το 1922.

 
Η πλατεία Καλλεργών και η ερειπωμένη Loggia στις αρχές του 20ου αιώνα
Το 1931, συντάχθηκε μελέτη από το μηχανικό του Δήμου Αλέξανδρο Τσαντηράκη, βάσει των σχεδίων του Όγκαρο, για την ανοικοδόμηση τμήματος της Ενετικής Λέσχης.

To Μάρτιο του 1932 προκηρύχθηκε από το Δήμο μυστική δημοπρασία για την ανοικοδόμηση της Armeria σύμφωνα με τη μελέτη και τα σχέδια που είχαν συνταχθεί με βάση τα σχέδια του Ογκαρο από τον Αλέξανδρο Τσαντηράκη και είχαν εγκριθεί από τον τότε Διευθυντή Αναστήλωσης και συντήρησης αρχαίων και ιστορικών μνημείων, Αναστάσιο Ορλάνδο. Εργολάβος αναδείχθηκε ο Ανδρέας Μαυράκης.

 

Στις αρχές του 1935 εγκαταστάθηκαν οι δημοτικές υπηρεσίες στην Armeria.
Το 1937 εγκαταστάθηκε ο εργολάβος Ιωάννης Παπαδογιάννης για την εκτέλεση και ολοκλήρωση του έργου με βάση σχέδια του αρχιτέκτονα του Δήμου κ. Ιωάννη Τζομπανάκη.
Το έργο της αναστήλωσης μετά την κατεδάφισή της, έφτασε μέχρι το βάθρο της οικοδομής, στην αποκομιδή των υλικών, των γλυπτών του διαζώματος, κιόνων, ξεστών λιθοδομών κλπ.
Τα νέα πολεμικά γεγονότα του 1940 και η Γερμανική Κατοχή διέκοψαν το έργο.
Ύστερα από μισό αιώνα, το 1960, επί Δημαρχίας Νικ. Κρασαδάκη, ανατέθηκε στους αρχιτέκτονες Ιωάννη Τζομπανάκη και στην Εριφύλη Μαθιουδάκη, η σύνταξη μελέτης αναστήλωσης της Loggia Ηρακλείου και η επίβλεψη των εργασιών.


Σχέδια μελέτης του 1961.
Μελετητές, Ιωάννης Τζομπανάκης – Εριφύλη Μαθιουδάκη

Η αναστηλωμένη ή μάλλον η εκ θεμελίων ανακατασκευασμένη Ενετική Λέσχη, όπως και η σύνδεσή της με την ήδη αναστηλωμένη Armeria,ανοικοδομήθηκαν με νέα αρχιτεκτονικά μέλη και νέα υλικά.
Τα προβλήματα που προέκυψαν, ήταν:
Α) από τη μια πλευρά η αναστήλωση – ανακατασκευή δεν έπρεπε να ήταν ελεύθερη και αυθαίρετη, αλλά όσο το δυνατόν αντικειμενική, με ακριβή εκ νέου κατασκευή των αρχιτεκτονικών μελών από πλευράς μορφολογίας και υλικών και εκ παραλλήλου να διατηρηθεί η διάταξη του χώρου και η λειτουργία του κτιρίου σύμφωνα με την αρχική οικοδόμηση ώστε να μείνει αναλλοίωτος ο χαρακτήρας του μνημείου.

Β) από την άλλη πλευρά η κτιριολογική σύνδεση του προς αναστήλωση – ανακατασκευή τμήματος της Loggia με τον κορμό του Δημαρχείου (Armeria), και η προσαρμογή του ιστορικού μνημείου στις σύγχρονες απαιτήσεις.
Για την αντιμετώπιση του (Α) προβλήματος, χρησιμοποιήθηκαν:

  • το βάθρο της Loggia που είχε ανακατασκευαστεί προπολεμικά καθώς και το υφιστάμενο Δημοτικό Mέγαρο Armeria.
  • Φωτογραφίες του μνημείου δημοσιευμένες στο “Monumenti Veneti dell’ isola di Creta”, Vol. III (Venezia 1917), του Giuseppe Gerola.
  • Τα Γενικά σχέδια του Ιταλού Αρχιτέκτονα Maximilian Ongaro, Εφόρου Εθνικών Μνημείων της Ενετίας.
  • Τα ελάχιστα περισωθέντα μικρά τεμάχια από πρωτογενή αρχιτεκτονικά μέλη του κατεδαφισθέντος κτιρίου, καθώς και τμήματα αρχιτεκτονικών μελών.
Το Αρχαιολογικό Συμβούλιο με την 62/3.11.1961 Πράξη του ενέκρινε τα οριστικά σχέδια της Loggia, και με την 4753/12.4.1962 Απόφαση «περί εκτελέσεως εργασιών αναστηλώσεως της Ενετικής Λέσχης Ηρακλείου», αποφασίστηκε η εκτέλεση της πρώτης φάσης του έργου και συγκεκριμένα η ανοικοδόμηση του πρόσθιου κύριου τμήματος.
Στις 5 Μαΐου του 1962 ξεκίνησαν οι εργασίες ανακατασκευής στη Loggia.

Από τις εργασίες ανακατασκευής της Loggia κατά το 1962

Επί Δημαρχίας Ανδρέα Καλοκαιρινού, στις 12 Μαρτίου 1965, το Δημοτικό Συμβούλιο με Απόφασή του, ανέθεσε το δεύτερο τμήμα της αρχιτεκτονικής μελέτης για την ολοκλήρωση του έργου στην αρχιτέκτονα Εριφύλη Μαθιουδάκη - Λυμπερίου, δηλαδή τη διαρρύθμιση του παλαιού μεγάρου της Armeria και τη σύνδεσή του με την Loggia.



 
Σχέδια μελέτης του 1965. Μελετήτρια Αρχιτέκτων κ. Εριφύλη Μαθιουδάκη

Τον Οκτώβριο του 1976 ο ΕΟΤ ανέθεσε στην ίδια αρχιτέκτονα την εκπόνηση της μελέτης επίπλωσης και διακόσμησης της ‘’LOGGIA’’.
Μελέτη Επίπλωσης – Διακόσμησης της ανακατασκευασμένης loggia, της Εριφύλης Μαθιουδάκη - Λυμπερίου


Το 1978 υποβλήθηκε η Οριστική Μελέτη και η Μελέτη Εφαρμογής επίπλωσης και διακόσμησης της Lοggia στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Κρήτης και στον ΕΟΤ . Η μελέτη βασίστηκε στα στοιχεία και τις φωτογραφίες που συνέλεξε η αρχιτέκτονας από μουσεία στην Ιταλία (Φλωρεντία, Βενετία Βιντσέντζα κλπ).

Η πρόσοψη της Loggia κατά την κατασκευή του ορόφου
Οι μετόπες της Loggia, κατασκευάστηκαν σύμφωνα με τις φωτογραφίες του Gerola και τις ελάχιστες αυθεντικές (μετόπες) που βρίσκονται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης σε καλούπια, που διαμορφώθηκαν βάσει προπλασμάτων από πηλό, με μείγμα λευκού τσιμέντου και τρήματα πέτρας όπως οι κιονίσκοι των στηθαίων και οι οδόντες του γείσου.

 

Η ανακατασκευασμένη επιτέλους Ενετική Λέσχη των Ευγενών του Χάνδακα, μετά από τόσες δεκαετίες και τόσες περιπέτειες, στέγασε τις Υπηρεσίες του Δήμου και το Γραφείο Δημάρχου και άρχισε να φιλοξενεί το Δημοτικό Συμβούλιο για τις συνεδριάσεις του στη μεγαλοπρεπή μεγάλη αίθουσά της.
 

To 1988, σε πανευρωπαϊκό διαγωνισμό ανάμεσα σε 34 χώρες, η ανακατασκευή της Loggia διακρίθηκε κερδίζοντας το Διεθνές Βραβείο της Europa Nostra.