Πέμπτη 23 Δεκεμβρίου 2010

Η Γέννηση...από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση

Από τον 13ο αι. έως τον 17ο αι...
Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση...
Από την Κρήτη στη Ρώμη και στη Μόσχα...

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ!!!



 Μωσαϊκό από τη Μονή Δαφνίου, Αττική, 11ος αι.

Μωσαϊκό στη Santa Maria Transtevere, Ρώμη, 1291

Jacopo Torriti, Μωσαϊκό στη Santa Maria Maggiore, Ρώμη, 1291-96

 Ανώνυμου, φορητή εικόνα, Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, πρώτο μισό 15ου αι.

Ανώνυμου, φορητή εικόνα, Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, πρώτο μισό 15ου αι.

Ευσταθίου του εξ Ιωαννίνων, Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, 1638


 Albrecht Altdorfer, Μουσείο Βερολίνου, 1513

Fra Αngelico, τοιχογραφία, Φλωρεντία, 1440-41

Federico Fiori Barocci, Μουσείο Prado Μαδρίτη, 1597 

Sandro Boticceli, Eθνική Πινακοθήκη Λονδίνο, περ. 1500

    Petrus Christus National Gallery of Art, Ουάσινγκτον, 1465

 Ανωνύμου, Μόσχα,  16ος αι.

Μιχαήλ Δαμασκηνός, "Η προσκύνησις των μάγων", Συλλογή Αγ. Αικατερίνης Ηράκλειο, 16ος αι.


 Τζεντίλε ντε Φαμπριάνο, Ουφφίτσι Φλωρεντία, 1423

 Μπενότσο Γκότσολι, νωπογραφία στο παρεκκλήσι του ανακτόρου των Μεδίκων, Φλωρεντία, 1423

 Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, Μουσείο Μπενάκη Αθήνα, περ.1565-1575

Εμμανουήλ Λαμπάρδος, Συλλογή Ανδρεάδη, Αθήνα, 16ος αι.  

 Θεόδωρος Πουλάκης, Μουσείο  Civico Correr, Βενετία, 1675

Θεοφάνης ο Κρης, 16ος αι.

Δευτέρα 15 Νοεμβρίου 2010

24γράμματα – Ηλεκτρονικό Περιοδικό: Γλώσσα – Ιστορία – Πολιτισμός » H πανάκριβη πορφύρα (δείγμα χλιδής και κενοδοξίας άλλων εποχών)

24γράμματα – Ηλεκτρονικό Περιοδικό: Γλώσσα – Ιστορία – Πολιτισμός » H πανάκριβη πορφύρα (δείγμα χλιδής και κενοδοξίας άλλων εποχών)

Πορφύρα

α.Γλωσσικά,
β.Βιολογικά χαρακτηριστικά
γ.Αναφορές στην αρχαιότητα (κόστος, χρωστική ουσία, τροφή ή φάρμακο)
γράφει ο Γιώργος Σωτ. Δαμιανός

Γλωσσικά

Η λέξη πορφύρα, από την αρχαιότητα, προσδιορίζει το βαθυκόκκινο χρώμα. Η ετυμολογία της λέξης δεν είναι σαφής, αλλά προκαλεί εντύπωση ότι αναφέρεται, ακόμα, και στις πινακίδες της Κνωσού. Οι πινακίδες (και συγκεκριμένα η ΚΝ Χ976) είναι γραμμένες στη γραμμική Β (po-pu-re) και πιστοποιούν την πρωτοελληνική ταυτότητα της λέξης, ενώ αποκλείουν κάθε σχέση με ανατολικούς λαούς. Πάντως, από το μαλάκιο έχουν παραχθεί δεκάδες λέξεις της Ελληνικής, όπως: πορφυρένιος, πορφυρίτης, πορφυρογέννητος, πορφυρός, πορφυρόχρωμος.

Ο αδένας, που βρίσκεται στον τράχηλο του μαλακίου και περιέχει τη χρωστική ουσία, ονομάζεται «ανθός» .

Η πορφύρα, επιστ. ονομασία: Murex brandaris, στα Ιταλικά ονομάζεται: murice comune, στα Αγγλικά: murex, στα Γαλλικά: murex droite epine, στα Γερμανικά: Nagelschneche, στα Ισπανικά: Canailla ή buzio, Ολλανδικά: brandhoren

Βιολογικά χαρακτηριστικά

Ομοταξία : gastropoda. Οικογένεια: muricidae.

Είδος: murex brandaris (Linnaeus 1758)

Οι πορφύρες aνήκουν στην ομοταξία των γαστεροπόδων (gastropoda), ονομάστηκαν έτσι, γιατί το πόδι τους βρίσκεται κάτω από την κοιλιά τους (τη γαστέρα). Το κεφάλι τους είναι σαρκώδες και αρκετά ανεπτυγμένο. Πάνω στο κεφάλι διαθέτουν δύο ζεύγη κεραίες. Στο πρώτο ζεύγος βρίσκονται τα όργανα αφής, ενώ στο δεύτερο τα μάτια. Η σύνδεση του ζώου με το όστρακο γίνεται με πολύ ισχυρούς μυς. Είναι ερμαφρόδιτοι (πρωτοανδρικοί) οργανισμοί. Στην ίδια ομοταξία ανήκουν τα σαλιγκάρια της ξηράς και της θάλασσας, οι πεταλίδες, τα αυτιά της θάλασσας και άλλα.

Τα περισσότερα είδη της οικογενείας μυριξ, muricidae, διαθέτουν έναν αδένα που εκκρίνει μια χρωστική ουσία, την πορφύρα.

Προσοχή!!! Δεν είναι βρώσιμα, το κρέας τους είναι τοξικό και μπορεί να προκαλέσει, ακόμα και, το θάνατο. Είναι σαρκοφάγοι οργανισμοί. Τρέφονται, δηλαδή, με στρείδια και μύδια και γι αυτό αποτελούν πραγματική απειλή για τη μυδοτροφεία

Αναφορές στην αρχαιότητα
Α. Η πανάκριβη πορφύρα

Για τους ψαράδες μας, σήμερα, η πορφύρα είναι, απλώς, ένα δόλωμα. Για τους προγόνους μας, όμως, υπήρξε πανάκριβο μέσο επίδειξης και πλουτισμού. Χρησιμοποιούσαν το Murex brandaris και το porpura haemostoma, για να βάψουν τα πανάκριβα πορφυρένια ενδύματα (και όχι μόνο). Το πορφυρένιο ύφασμα, με το χαρακτηριστικό ανεξίτηλο βαθυκόκκινο χρώμα του, ήταν πανάκριβο αγαθό στην αρχαιότητα και ισοδυναμούσε με την αξία του ασημιού (κατά τον Θεόπομπο) ή των πολύτιμων λίθων. Ήταν συνώνυμο της απόλυτης πολυτέλειας και της χλιδής. Κατά τη Ρωμαϊκή, μάλιστα, εποχή (στα χρόνια του Νέρωνα), υπήρχε νόμος που απαγόρευε στους κοινούς θνητούς να φοράνε πορφυρένια ρούχα. Το κάθε όστρακο έδινε, μόνο, μια σταγόνα χρωστικής ουσίας. Αρκεί να αναλογιστείτε ότι από 12.000 κοχύλια, του είδους Murex brandaris, μπορούσαν να καρπωθούν ελάχιστα γραμμάρια πορφύρας ικανά να βάψουν ένα μόνο ύφασμα. Η βαφή δεν ήταν κατάλληλη μόνο για τα ενδύματα, αλλά και για το βάψιμο των ανακτόρων ή ακόμα για καλλυντικά προσώπου των γυναικών. Βλέπετε, η κενοδοξία και η απληστία του ανθρώπου είναι διαχρονικό χαρακτηριστικό του. Μη φανταστείτε ότι οι πρόγονοι σέβονταν περισσότερο τη φύση από εμάς. Απλούστατα δεν μπορούσαν (γιατί δεν είχαν τα μέσα) να την πλήξουν ανεπανόρθωτα, πράγμα το οποίο, δυστυχώς, το «πέτυχαν» στην εποχή μας.

Β. Η χρήση της ως χρωστική ουσία

Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι γεμάτες (Ομήρου Ιλιάδα: Γ 125- 128, Η 221, Ω 796. Ομήρου Οδύσσεια, δ 115, κ 351, ω 226) από αναφορές στην πορφύρα: η Ανδρομάχη και η Ελένη, για παράδειγμα, κεντούν πορφυρένια υφάσματα. Ακόμα και ο Αγαμέμνονας, ο Οδυσσέας ή ο Τηλέμαχος παρουσιάζονται να κρατούν πορφυρένιο ύφασμα. Τέλος, η τέφρα του Έκτορα τοποθετήθηκε σε πορφυρένιο ύφασμα. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί, επίσης, τον όρο “αλιπορφυρα” (: θαλάσσια πορφύρα) για να τη διακρίνει από τη φυτική πορφύρα που είχε, σαφέστατα, μικρότερη αξία. Γενικά, το πορφυρένιο χρώμα πρόσδιδε κύρος και γόητρο και γι αυτό το χρησιμοποιούσαν μόνο βασιλείς και ιερείς. Η πορφύρα αναφέρεται ακόμα και στον Πίνδαρο και στο Σιμωνίδη (13D, 371P), ενώ στον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου αναφέρονται, μέχρι και, πορφυρένιοι τάπητες. Εκτενή αναφορά στην πορφύρα γίνεται και στον Πλάτωνα (Κρίτιας 120b και Τίμαιος 67c). Αμέτρητα σπασμένα όστρακα βρέθηκαν στο Παλαιοκάστρο της Κρήτης, στη Λεύκη (το σημερινό Κουφονήσι, που υπήρξε η μεγάλη «βιομηχανία» της χρωστικής ουσίας για όλη τη Μεσόγειο), στα Κύθηρα αλλά ακόμα και στον ίδιο το βράχο της Ακρόπολης των Αθηνών, που μαρτυρούν τα εργαστήρια παραγωγής χρωμάτων. Αναφορά στην επεξεργασία της χρωστικής ουσίας γίνεται στον Αριστοτέλη (περί Ζώων Ιστορίας V15), αλλά, κυρίως, στον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (Historia naturalis IX, 124- 142) ο οποίος υποστηρίζει, εκτός των άλλων, ότι η καλύτερη πορφύρα της Ευρώπης παράγεται στις ακτές της Λακωνίας.

Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες, αφού αφαιρούσαν τον «ανθό», τον έβαζαν στην άλμη και πρόσθεταν λίγο ξύδι. Το άφηναν στον ήλιο και σιγά – σιγά το χρώμα από κίτρινο γινόταν κατακόκκινο. Τότε το αραίωναν ή το συμπύκνωναν με το βράσιμο. Αν σ’ αυτήν τη βαφή προσέθεταν άνθη υακίνθου το χρώμα ήταν βιολετί, αλλά, σαφέστατα, εθεωρείτο κατώτερης ποιότητας.

Γ. Η πορφύρα ως «τροφή» ή ως φάρμακο;

Οι πορφύρες δεν είναι βρώσιμη τροφή. Προκαλούν, ακόμα και, το θάνατο. Πάντως, σε αρχαία κείμενα υπάρχουν μαρτυρίες για την παρασκευή τους, αλλά, μάλλον, και τότε, τις χρησιμοποιούσαν περισσότερο για φαρμακευτική χρήση παρά ως κύρια τροφή.

Κατά τον γιατρό Ξενοκράτη (περί της των ένυδρων τροφής Γ΄ΧΧΙΙ) οι καλύτερες πορφύρες είναι οι σκληρότερες. Αν τις φάμε με μέτρο είναι «διουρητικοί, ιδρωτικοί, σιελοποιοι». Αν, όμως, υπερβάλλουμε είναι «χολερώδεις και ναυτιώδεις»

Ο γιατρός Ορειβάσιος (Ορειβασ. Λογ. Δ΄κζ΄) υποστηρίζει ότι για να αποκτήσουν πιο γλυκιά γεύση πρέπει να τα βράσουν δυο τρεις φορές σε καθαρό νερό. Ο Ορειβάσιος, ακόμα, σε άλλο κείμενο (Συν. Β΄νγ΄) υποστηρίζει ότι η πορφύρα ως τροφή δεν έχει καμία αξία, αλλά ο άλυκος χυμός της καταπολεμά τις παθήσεις του στομάχου. Σήμερα, πάντως, οι επιστημονες θεωρούν ότι το κρέας τους είναι μόνιμα τοξικό (: δηλητηριώδες), ακόμα και αν το βράσουμε.

Ο Λατίνος Ιστορικός, ο Πλίνιος, ο Πρεσβύτερος, (Historia naturalis IX, 124- 142) μας δίνει μία από τις ελάχιστες αναφορές αλιείας με πεταχτάρι στην αρχαιότητα. Υποστηρίζει, λοιπόν, ότι οι αρχαίοι ψαράδες έδεναν ημιθανή μύδια και τα πέταγαν στη θάλασσα, ώσπου να κολλήσει επάνω τους η πορφύρα. Τότε, τράβαγαν γρήγορα το δόλωμα μαζί με την πορφύρα.

Πηγές:
Ομήρου Ιλιάδα: Γ 125- 128, Η 221, Ω 796.

Ομήρου Οδύσσεια, δ 115, κ 351, ω 226

Σιμωνίδης (13D, 371P)

Πλάτωνας (Κρίτιας 120b και Τίμαιος 67c)

Αριστοτέλης (περί Ζώων Ιστορίας V15)

Ξενοκράτης (περί της των ένυδρων τροφής Γ΄ΧΧΙΙ)

Ορειβάσιος (Ορειβασ. Λογ. Δ΄κζ΄)

Πλίνιος, ο Πρεσβύτερος, (Historia naturalis IX, 124- 142)

Βιβλιογραφία:
1. Λίλιαν Καραλη – Γιαννακοπούλου, “Η πορφύρα μια πολύτιμη χρωστική της αρχαιότητας” Ανθρωπολογικά Ανάλεκτα, Ελλ. Ανθρωπολογική Εταιρεία , 1988, τόμος 49, τευχ. Β.

2. Δημητρίου Π. Παπαναστασίου, Αλιεύματα, τομ. Β, εκδ Ιων.

3. J. Arrecgros. Coquillages marins. Lausanne, Librairie Payot, 1958.

4. S. Peter Dance. Conchiglie. London, Dorling Kindersley, 1992.

5. Radwin, G. E. and A. D’Attilio, 1986. Murex shells of the world. An illustrated guide to the Muricidae, Stanford University Press, USA, σελ. 284

Σάββατο 30 Οκτωβρίου 2010

Νίκος Εγγονόπουλος (1907 - 1985)

Νίκος Εγγονόπουλος


Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 21 Οκτωβρίου του 1907 από πατέρα Κωνσταντινοπολίτη και μητέρα Αθηναία. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στην Κωνσταντινούπολη, ενώ τις γυμνασιακές του σπουδές θα τις ολοκληρώσει στο Παρίσι, από όπου επιστρέφει για να υπηρετήσει τη θητεία του. Το 1932 ο Εγγονόπουλος εγγράφεται στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας όπου φοιτά με καθηγητές, μεταξύ άλλων, τον Κ. Παρθένη και τον Γ. Κεφαλληνό και συμφοιτητές του τον Γ. Μόραλη και τον Δ. Διαμαντόπουλο. Μετά την αποφοίτησή του από τη Σχολή μαθητεύει πλάι στον Φ. Κόντογλου, από τον οποίον διδάσκεται τη Βυζαντινή αγιογραφία. Ταξιδεύει αργότερα στο εξωτερικό (Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία), ενώ το 1938, έπειτα από σχετική εισήγηση του καθηγητή Δ. Πικιώνη αποσπάται από το υπουργείο Δημοσίων Έργων, όπου είχει διοριστεί το 1930, στο Πολυτεχνείο. Την ίδια περίοδο ο Εγγονόπουλος θα εγκαινιάσει τη σκηνογραφική του δραστηριότητα.

Η πρώτη εμφάνιση του Εγγονόπουλου στα Γράμματα χρονολογείται στα 1938, όταν δημοσιεύονται ποιήματά του στο περιοδικό Κύκλος του Απόστολου Μελαχρινού. Με προτροπή του ίδιου του Μελαχρινού, και με άφθονη προσωπική εργασία του, εκδίδεται την ίδια χρονιά η πρώτη ποιητική συλλογή του Εγγονόπουλου με τον τίτλο «Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν». Οι συντηρητικοί Αθηναϊκοί λογοτεχνικοί κύκλοι σκανδαλίζονται από τη γνήσια υπερρεαλιστική φωνή του ποιητή και εγκαινιάζουν μια διαδικασία εξευτελισμού του, φτάνοντας ως την παρωδία των ποιημάτων του, ελλείψει ίσως άλλων, σοβαρότερων, επιχειρημάτων. Βαθιά θιγμένος, όπως ομολόγησε ο ίδιος ο ποιητής το 1965, και πεισματωμένος, εκδίδει την επόμενη κιόλας χρονιά (1939) το δεύτερο ποιητικό βιβλίο του, «Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής», το οποίο γνωρίζει ανάλογη υποδοχή. Τα ποιήματά του θεωρήθηκαν εξεζητημένα και ελιτίστικα, η βαθιά λυρική τους διάσταση παραγνωρίστηκε εντελώς, ενώ οι τεχνικές και τα τεχνάσματα του ποιητή προβλήθηκαν μέσα από ένα επιθετικό πρίσμα, διογκωμένα και στρεβλά.


Την περίοδο 1942 - 1943, με τις μνήμες του πολέμου νωπές, ο Εγγονόπουλος συγγράφει το εκτενές ποιημά του Μπολιβάρ, με το οποίο κατακτά απολύτως δικαιωματικά μια εξέχουσα θέση στην νεότερη λογοτεχνική πραγματικότητα της Ελλάδος. Εμμένοντας στους υπερρεαλιστικούς τρόπους, ο ποιητής μεταχειρίζεται το όνομα και την προσωπικότητα του αγωνιστή της Λατινικής Αμερικής Σίμωνος Μπολιβάρ για να συγγράψει ένα πραγματικό ύμνο στην ανθρώπινη υπόσταση που ξέρει να αγωνίζεται, έναν ύμνο ελευθερίας, αλλά και μια ειλικρινή κατάθεση μιας ψυχής που ξέρει να συγκινείται και να παραδίδεται με πάθος στη συγκίνησή της. Ο Μπολιβάρ θα κυκλοφορήσει καταρχήν σε χειρόγραφη μορφή για να τυπωθεί σε βιβλίο το 1944, το οποίο μάλιστα θα τύχει ευτυχέστερης (και σίγουρα ευγενέστερης) υποδοχής.

Έχοντας εξασφαλίσει πλέον μια πιο θετική αντιμετώπιση - όχι όμως και την άρση της καχυποψίας - ο Εγγονόπουλος θα εκδώσει το 1946 τη συλλογή «Η επιστροφή των πουλιών», το 1948 τη συλλογή «Έλευσις», ενώ το 1957 το βιβλίο του «Εν ανθηρώ Ελληνι Λόγω» θα αποσπάσει το Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Πρόκειται στην ουσία για μια πράξη συνθηκολόγησης, αναγνώρισης, για μια επισημοποίηση τρόπον τινά της λογοτεχνικής δραστηριότητος του Εγγονόπουλου. Το 1975 θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του «Τρία ποιήματα Και ένας πίνακας», ενώ όλη η ως τότε παραγωγή του ποιητή θα συγκεντρωθεί σε δύο τόμους το 1977 (Ποιήματα Α, Ποιήματα Β). Την αμέσως επόμένη χρονιά (1958) θα εκδοθεί το βιβλίο του «Στην Κοιλάδα με τους Ροδώνες», όπου περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, μεταφράσεις ξένων ποιητών (Νταν, Λοτρεαμόν, Λόρκα, Μποντλέρ), καθώς και είκοσι πίνακες του Εγγονόπουλου, που θα λάβει για δεύτερη φορά το Κρατικό Βραβείο γι' αυτήν την έκδοση. Άλλο ποιητικό βιβλίο του συγγραφέα δεν θα υπάρξει. Το 1980 θα κυκλοφορήσει το μελέτημά του «Ο Καραγκιόζης, ένα Ελληνικό Θέατρο σκιών», ενώ δύο χρόνια μετά το θάνατό του, το 1987, θα συγκεντρωθούν σε μια έκδοση με τον τίτλο «Πεζά Κείμενα», ποικίλα σημειώματα, άρθρα κτλ. του ποιητή. Τέλος, το 1993 εκδόθηκε μια σειρά επιστολών του ποιητή προς τη σύζυγό του Λένα, υπό τον γενικό τίτλο «Και σ' αγαπώ παράφορα».


Ο Νίκος Εγγονόπουλος αποτέλεσε μια από τις πιο ιδιόρρυθμες, αλλά και τις πιό έντιμες περιπτώσεις στην νεότερη καλλιτεχνική πραγματικότητα. Σύμφωνα με δήλωσή του, αισθανόταν περισσότερο ζωγράφος παρά ποιητής και ως εκ τούτου λίγο τον ενδιέφερε να δει τυπωμένα τα ποιήματά του. Πράγματι, η προσφορά του στην ζωγραφική υπήρξε εξίσου σημαντική με την αντίστοιχη ποιητική. Παρουσιάζοντας την πρώτη του ατομική έκθεση το 1939, ο Εγγονόπουλος εγκαινίασε μια ριζοσπαστική πορεία στην ελληνική ζωγραφική. Αντλώντας τα υλικά του από ποικίλους χώρους (μυθολογία, δημοτική παράδοση, σύγχρονη ευρωπαϊκή ζωγραφική) τα έντυσε με μία απολύτως προσωπική υπερρεαλιστική τεχνική, που απέδωσε έργα σφραγισμένα με προσωπικό ύφος απολύτως μοναδικά. Τις ίδιες αισθητικές αντιλήψεις ακολούθησε και στο σκηνογραφικό και ενδυματολογικό έργο του. Η παρουσία του σε ομαδικές εκθέσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό υπήρξε αδιάλειπτη.

Παρ' όλα αυτά, στο ευρύτερο κοινό (το οποίο τελικά κατέκτησε) αυτό που απομένει είναι κυρίως η ποίησή του. Ο Εγγονόπουλος, με την εντιμότητα, το ήθος, την απεριόριστη θέρμη του και την σπάνια μόρφωσή του, κατάφερε να δώσει το Ελληνικό πρόσωπο του Υπερρεαλισμού. Το γεγονός τον καθιστά τον πιο σημαντικό και πιο γνήσιο εκπρόσωπο του επαναστατικού αυτού καλλιτεχνικού κινήματος στην Ελλάδα, μαζί με τον ομότεχνό του Ανδρέα Εμπειρίκο.

Πηγές: logotexnia.com, engonopoulos.gr, kathimerini.gr




Είμαι ζωγράφος και ποιητής!


Ως είμαι ζωγράφος το επάγγελμα, και θεωρώ άλλωστε την ποίηση σαν ζήτημα εντελώς προσωπικό, δεν ένοιωσα ποτέ κανενός είδους επιθυμία να ιδώ τα ποιήματά μου δημοσιευμένα. Μου αρκούσε, κυρίως, που τα έγραφα. Κατόπιν, βέβαια, δεν είχα καμιάν αντίρρηση ναν τα διαβάσω σε κάναν φίλο, ενίοτε σε μικρό κύκλο ακροατών, δυο-τρεις το πολύ, που μου το ζητούσαν. Πάντως δε θα έστεργα ποτέ ναν τα δώσω για τύπωμα πριν από τα μέσα του 1938. Ήταν η χρονιά όπου ετελείωνα τις εργαστηριακές μου σπουδές στη ζωγραφική. Μαθήτευα πλησίον του Κωνσταντίνου Παρθένη, και το εύρισκα άπρεπο απέναντι στον σεβαστό κι αγαπητό δάσκαλο να θέλω να εκδηλωθώ προσωπικά, και μάλιστα σε διαφορετική «σχολή», τον υπερρεαλισμό, την στιγμή που καταρτιζόμουνα κοντά του για το μελλούμενο καλλιτεχνικό μου στάδιο. Δεν πιστεύω να ήτανε και αντίθετο στην επιθυμία του μεγάλου Παρθένη να βλέπη τους μαθητάς του, μετά το πέρας, όμως, των σπουδών τους, να παίρνουν τον δικό τους δρόμο, σύμφωνα με την ιδιαίτερή τους διάθεση και τις ιδιαίτερές τους κλίσεις.


Όταν ο χαριτωμένος ποιητής Απόστολος Μελαχρινός, προχωρημένο πια το καλοκαίρι του 1938, μου εζήτησε ποιήματα για ναν τα περιλάβη σε τεύχος του περιοδικού του Κύκλος, τότε το μπορούσα, και του έδωσα αρκετά της παραγωγής μου εκείνης της χρονιάς, να διαλέξη όσα ήθελε. Του ήρεσαν τόσο («Τα αρέσω», μου είπεν αυτολεξεί), όπου, όχι μόνο δημοσίεψε πολλά στο αμέσως επόμενο τεύχος του Κύκλου, αλλά προσφέρθηκε και επέμεινε και να βγάλη σε βιβλίο, πάλι στις εκδόσεις του Κύκλου, όλα όσα του είχα δώσει.


Ο ευγενής αυτός άνθρωπος κάθησε μαζί μου και κάναμε τη σελιδοποίηση. Ύστερα φρόντισε τη στοιχειοθέτηση. Αρκετά στοιχειοθέτησε και με το ίδιο του το χέρι ― δεν θα την ξεχάσω ποτέ αυτή τη μεγάλη τιμή που μου έγινε ― καθώς είχε εγκατεστημένο το τυπογραφείο του Κύκλου σ' ένα δωμάτιο της τότε κατοικίας του, στην οδό Δαιδάλου. Ο αλησμόνητος Μελαχρινός φρόντισε ιδιαιτέρως το τύπωμα: μετά από τον διορθωτή, διάλεξε και τον καλύτερο πιεστή που μπορούσε να βρεθή στην Αθήνα εκείνο τον καιρό. Επέμενε, μάλιστα, για το εξώφυλλο και για την εσωτερική πρώτη σελίδα του τίτλου να χρησιμοποιηθούν δυο χρωμάτων μελάνια. Και το βιβλίο παρουσιάστηκε, ένα, ή το πολύ, δυο μήνες ύστερ' από το περιοδικό.


Ήδη είχαμε προανακρούσματα από την κυκλοφορία του περιοδικού. Αλλά, με την εμφάνιση του βιβλίου, το «σκάνδαλο» το εκσπάσαν υπερέβαινε όχι μόνο κάθε τι το ανάλογο που είχε ποτέ φανερωθή στα ελληνικά γράμματα, αλλά και τις προβλέψεις της πιο τολμηρής φαντασίας. Αστραπιαίως έλαβε τέτοιαν ένταση και τέτοιες διαστάσεις, που κι ο ίδιος ο «ανάδοχός» μου, ο Μελαχρινός, τα έχασε. Αυτός, όπου με κανένα τρόπο δεν μπορούμε να πούμε ότι του έλειψε ποτέ η λεβεντιά. Δεν ανήγγειλε την έκδοση ούτε, ποτέ, περιέλαβε το βιβλίο στους καταλόγους των εκδόσεων του Κύκλου, που δημοσίευε τακτικά, πίσω, στο εξώφυλλο του περιοδικού.

Το δημιουργηθέν σκάνδαλο κι η επακολουθήσασα κατακραυγή εναντίον μου δεν μπορώ να πω πως δεν με έθιξαν, βαθύτατα. Η βίαιη κακομεταχείρισις σαν υποδοχή μιας γνήσιας προσφοράς είναι, το λιγώτερο, σκληρά άδικη. Περιοδικά, εφημερίδες, le premier chien coiffe venu, παρωδούσαν και αναδημοσίευαν, κοροϊδευτικά, τα ποιήματά μου. Μια δε εφημερίδα, από τις μεγάλες, δεν θυμούμαι τώρα ποια, αυθαδέστατα, ποδοπατώντας κάθε ιδέα πνευματικής, τέλος πάντων, ιδιοκτησίας, αναδημοσίευσε, σε μια ή δυο συνέχειες... ολόκληρο το βιβλίο! Συνοδεία, πάντοτε, χλευαστικών και κακεντρεχών, όσο κι επιπόλαιων, σχολίων.


Ποτέ δεν μ' ενδιέφεραν η φήμη, η δόξα. Μόνος πόθος μου: να περνώ πάντα απαρατήρητος, αν δεν το μπορούσα ευχάριστος, ανάμεσα στους συγκαιρινούς μου «συνοδίτας». Κι όμως άκουσα κι αυτή την κουβέντα, που μου εξετόξευσε, δεν ξέρω πια σε τι φύλλο, αγανακτισμένος «φιλολογικός» του συνεργάτης: «Εγγονόπουλε, πάψε πια να βασανίζεσαι και να μας βασανίζης!»


Αν η ζωή μου είναι αφιερωμένη στη ζωγραφική και στην ποίηση, είναι γιατί η ζωγραφική και η ποίησις με παρηγορούν και με διασκεδάζουν. Έτσι και τότε, παρ' όλη την απογοήτευσή μου, εξακολουθούσα ανελλιπώς να ζωγραφίζω, «να γράφω» ποιήματα. Κι όταν, μεσούντος του 1939, ο μακαρίτης Τάσος Βακαλόπουλος, Ναυπλιεύς, μου πρότεινε να μου δημοσιεύση συλλογή, του παρέδωσα τα ποιήματα των Κλειδοκυμβάλων της Σιωπής, που κυκλοφόρησαν στο τέλος της ίδιας εκείνης χρονιάς.

Εδώ πρέπει να πω πως, αν δεν εδαπάνησα ποτέ τίποτα για τη δημοσίευση των ποιημάτων μου, δεν απεκόμισα και ποτέ κανένα απολύτως υλικό όφελος απ' αυτά.

Με τις ίδιες, αν όχι κι εντονώτερες αντιδράσεις, υπεδέχθησαν, τη νέα μου συλλογή, οι «πνευματικοί» κύκλοι των συμπολιτών. Γεγονός άξιο να εξαρθή όλως ιδιαίτερα, αν ληφθή υπ' όψη ότι οι καιροί, τώρα, ήσαν μάλλον δύσκολοι: στη Δύση ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ήδη αρχινισμένος, και, στον αττικόν ορίζοντα, είχαν μαζευτεί απελπιστικά μαύρα σύννεφα, που μηνούσαν πολύ προσεγγίζουσες συμφορές.

Τώρα, ποιοι οι αποτελούντες τ' οργισμένο πλήθος, που με καταδίκαζε κι εμένα; Οι αιώνιοι, οι γνωστοί, οι συνηθισμένοι. Πριν απ' όλα οι αδιάφοροι, που οι συνήθεις ασχολίες τους είναι τελείως άλλες και για τους οποίους: πνεύμα, ποίησις, τέχνες, είναι άφραγο χωράφι, όπου πιστεύουν ότι δικαιούνται να μπαίνουν ως το κρίνει το κέφι τους, ν' ανοηταίνουν, να «σπαν πλάκα» κατά το δη λεγόμενο. Μάλιστα όταν βρεθούν και καλοθελητές να τους εμπνεύσουν και ναν τους κάμουν την αρχή!... Γιατί από μόνοι τους δεν θα «επεσήμαιναν» τα αξιοκατάκριτα, τ' αξιογέλαστα: δε θα μπορούσαν, ίσως και δεν θα τολμούσαν2. Ύστερα οι «νερόβραστοι», αυτοί που πιθανόν να έχουν κάποιο μικρό ενδιαφέρον για μιαν ελάχιστη περιοχή της τέχνης και που, μέσ' στην άγνοια και την αμάθειά τους, την ημιμάθειά τους έστω, παίρνουν κι αυτοί το δικαίωμα να επιτίθενται και να βρίζουν μ' όσους διαφωνούν. Έπειτα οι καθαρώς κακοί, που απονέμουν εις εαυτούς, έτσι, το δικαίωμα να βλάπτουν τους συνανθρώπους με κάθε πρόφαση. Αλήθεια, οι αναγνωρίζοντες εις εαυτούς δικαιώματα δεν αξίζουν και πολλά πράγματα: ο πραγματικά πνευματικός άνθρωπος καθήκοντα, και μόνο, παραδέχεται κι αναγνωρίζει στον εαυτό του.



Για να δώσω μια σαφή εικόνα της όλης καταστάσεως, αντιγράφω από άρθρο γνωστού κριτικού, σχετικά με τον καιρό που λέω: «Την εποχή εκείνη των ακαθόριστων ακόμη αισθητικά και κριτικά όρων και αποχρώσεων της νέας ποίησης, οι δύο συλλογές του Εγγονόπουλου συμβάλανε αποφασιστικά για την τελειωτική αποκρυστάλλωση της έννοιας υπερρεαλισμός στην αντίληψη πολλών, σαν πνευματικό σκάνδαλο, δίχως προηγούμενο στην ιστορία της λογοτεχνίας μας. Ο Εγγονόπουλος έγινε από τότε στόχος μιας παράφορης κι αντιπνευματικής, στο βάθος, καταδρομής από χρονογράφους, επιθεωρησιογράφους, λόγιους, κριτικούς και ποιητές, που γρήγορα γενικεύτηκε σε τυφλή επίθεση κατά της νέας μας ποίησης και λογοτεχνίας. Μα ενώ σιγά-σιγά το έργο των άλλων άρχισε να γίνεται δεκτό "κατά δόσεις" σαν αληθινή και νέα ποίηση, στον Εγγονόπουλο δε δόθηκε ακόμη χάρη και τ' όνομά του, στημένο στην πιο απλησίαστη περιοχή της λογοτεχνίας μας σαν κατηγορηματική απαγόρευση,...» κλπ. Και πρέπει να γίνη απόλυτα πιστευτός ο κριτικός μας, γιατί έχει τις πληροφορίες του από θετική πηγή. Ενώ, σήμερα, έχω την τιμή να τον συγκαταλέγω ανάμεσα στους πιο χαριτωμένους μου φίλους, φίλους και του προσώπου μου και της δουλειάς μου, πρέπει να ομολογήσω πως, τότε, μετριόνταν ανάμεσα στους πιο ανελέητους, στους πιο αδυσώπητους επιτιμητάς κι επικριτάς μου.

Η κυρία Μ. Κρανάκη, μετά την έκδοση του Domaine Grec, δηλαδή μετά το 1947, περιγράφει αυτή την «ηρωική εποχή» στον τόπο μας, στο παρισινό περιοδικό Critique: «...la reaction du public fut beaucoup plus violente qu'ailleurs. Le seul titre assez peu provocant de Clavecins du Silence, recueil de vers d'Engonopoulos, souleva des vagues d'hysterie».


Σημειωτέον ότι στο μεταξύ ο πόλεμος είχε φτάσει πια ως εδώ. Στρατεύθηκα και με έστειλαν στην πρώτη γραμμή, στην «γραμμή πυρός», όπου με βαστήξανε πεισματάρικα, μέχρι το τέλος των επιχειρήσεων. Δίχως καμιάν ανάπαυλα, αν εξαιρέσω ένα αρκετά βασανιστικό «ιντερμέδιο» στη «Διλοχία Πειραιώς», απλούν «πειθαρχικόν λόχον». Γιατί κανείς δεν αγνοεί ότι, ιδιαίτερα στην περίοδο της όντως αλησμονήτου «4ης Αυγούστου», ο όρος «διανοούμενος» συνεπήγετο και την έννοια του «υπόπτου». Ύστερα από φονικότατη μάχη, στις 13 Απριλίου 1941, συνελήφθην αιχμάλωτος, κρατήθηκα, με τους συναδέλφους μου, παρανόμως, από τους Γερμανούς, σε στρατόπεδα «εργασίας αιχμαλώτων», δραπέτευσα, αλώνισα, με τα πόδια, πάνω από την μισήν Ελλάδα, και τέλος επέστρεψα εις τα ίδια. Η εχθρότης και τα «rires jaunes» διατηρόνταν ακόμη αναλλοίωτα, και διετηρήθησαν μέχρι την εποχή του «Μπολιβάρ». Το ποίημα άρεσε στην τότε νεολαία και, σιγά-σιγά, η κατάσταση άρχισε να μαλακώνη. Ίσαμε το σημείο να μου απονεμηθή, το 1958, από το Υπουργείο Παιδείας, το «Α? βραβείο ποιήσεως» για την εκδοθείσα τον προηγούμενο χρόνο συλλογή μου, αλλά και «διά την προτέραν ποιητικήν προσφοράν» μου. Είναι η μόνη τιμή που μου έγινε ποτέ από το επίσημο κράτος. Με ξάφνιασε δε διπλά, γιατί πρώτον δεν είχα κάμει καμιάν αίτηση και, ως το συνηθίζω, κανένα διάβημα, γι' αυτό το σκοπό, αλλά και γιατί τα περισσότερα μέλη της Επιτροπής δεν ήσαν φίλοι της δουλειάς μου, και πολλά εξακολουθούν να μην είναι και σήμερα.


Είπα, πιο πάνω, ότι οι βιαιότητες των εναντίον μου επιθέσεων δεν με σταματήσανε ποσώς από του να ζωγραφίζω και να «γράφω» ποιήματα. Δεν μπορώ όμως να πω ότι δεν με δυσκόλεψαν, και πολύ μάλιστα, στη ζωή μου5. Καθώς δεν είμαι «οικονομικώς ανεξάρτητος», και μη έχοντας ικανότητα καμιά γι' αυτά που λεν «διπλωματίες», εργάστηκα συνεχώς, σκληρά, ως υπάλληλος, χωρίς να λείψω ούτε στιγμή. Για να εξασφαλίσω και την ελευθερία μου, και τον λίγο καιρό, και τα ακόμη λιγώτερα μέσα που μου επέτρεψαν να εργαστώ καλλιτεχνικά. Ένας Θεός ξέρει τι απαιτητική, τι πολυδάπανη είναι η ζωγραφική επιστήμη. Τον Μαικήνα δεν τον συνήντησα ποτέ. Υπήρξα καλός υπάλληλος κι αυτό μου το επιτρέπουν ναν το πω τα διάφορα πιστοποιητικά «ικανοποιήσεως» των κατά καιρούς, λίγων ευτυχώς, εργοδοτών μου. Εύκολο να φανταστή κανείς με τι επιεική διάθεση οι διάφοροι εργοδόται είχαν την όρεξη να του εξασφαλίσουν «τα προς το ζην», σε υφιστάμενο που είχε την φήμη του ποιητού, και μάλιστα του «σκανδαλώδους ποιητού»! Ένας-δυο μού εφέρθηκαν και αφάνταστα σκληρά. Σήμερα, η πείρα μου μού επιτρέπει ναν το πω, με απόλυτη ευθύνη, πως, στον τόπο μας, και μάλιστα στα χρόνια τα δικά μας, η εκτίμησις εκδηλώνεται με αμείλικτη καταδίωξη. Πιστεύω πως, παλαιότερα, τον πνευματικό άνθρωπο, η νεο-ελληνική κοινωνία τον περιέβαλλε μόνο μ' απόλυτη αδιαφορία, δίχως μίσος.


Πάντως το πλέον οδυνηρό της όλης προπολεμικής μου αυτής περιπέτειας ήταν άλλο. Η στάσις των «ανθρώπων του πνεύματος» και των «συναδέλφων» γύρω μου. Από τους αδιάφορους προς την ποίηση, ή μάλλον τους ξεκάθαρα εχθρούς της ποιήσεως, οι λοιδωρίες κι οι επιθέσεις σ' έναν γνήσιο εκπρόσωπό της. Χαρά τους να τον βρίσουν, να προσπαθήσουν να τον εξοντώσουν. Μέχρις εκείνων που μπορούσανε να καταλάβουν τι έλεγα, και να προσπαθήσουν να απαλύνουν, να κατευνάσουν το άνομο φέρσιμο, αλλά δεν το έκαμαν, ωθούμενοι είτε από συμφέρον, είτε από σκέτη ζήλεια. Μιαν απέραντη κλίμακα, απαισία τη θέα, ανθρωπίνων αδυναμιών και ανανδρίας. Μπροστά μου, άλλοι μου έκαναν τον φίλο, άλλοι τον επιεική, πίσω μου όλοι τους συνένωναν τις φωνές τους με το σκυλολόι. Να μη λείψουν να εκδικηθούν, με τον τρόπο τους, εκείνον που έκανε αυτό που κι οι ίδιοι θα ποθούσαν να έκαναν, αλλά δεν είχαν την ικανότητα.


Κι οι Θεοί ηττώνται όταν τα βάλουν με τη βλακεία (Dummheit), λέει ο Γερμανός ποιητής. Πού θα βρισκόμουν καταβαραθρωμένος, που δεν είμαι, απλώς, παρά ένας ζωγράφος και ποιητής με σώμα θνητό; Αν εσώθηκα, αυτό το χρωστώ στους ελάχιστους φίλους που μου παραστάθηκαν. Και, προ πάντων, σε δύο μεγάλους που μ' ευεργετήσανε ποικιλοτρόπως, και για τους οποίους πρέπει να πω εδώ την μεγάλη μου ευγνωμοσύνη. Εννοώ τον μεγάλο ζωγράφο Κωνσταντίνο Παρθένη και τον μεγάλο ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο.

Ο Κωνσταντίνος Παρθένης είναι ένας πραγματικά μεγάλος ζωγράφος. Ένας από τους πιο μεγάλους της εποχής μας και συνεπώς όλων των εποχών. Ευτύχησα να σπουδάσω κοντά του. Έτσι, όχι μόνο επωφελήθηκα της υπέροχης διδασκαλίας του: ό,τι γνωρίζω στη ζωγραφική το οφείλω, αποκλειστικά, σ' αυτόν. Αλλά, ταυτόχρονα, μου επετράπη να γνωρίσω τον άνδρα και να εμψυχωθώ, για όλη μου τη ζωή, έναν άνθρωπο υψηλόφρονα, ευθύ, άτεγκτο και ανεπηρέαστο στο δρόμο της αρετής, μεγάλης καλλιεργείας, αφάνταστου ψυχικού πλούτου και μεγαλείου, κομψότατο, απέραντο καλό, έναν αληθινό αριστοκράτη του πνεύματος και της ζωής.

Τα ίδια έχω να πω και για τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Ευτύχησα, επίσης, να γνωρίσω κάπως από κοντά τον μεγάλο ποιητή. Πάντοτε με έθελξαν και με γοήτευσαν και με παρηγόρησαν στη ζωή (νά η αποστολή της ποιήσεως!), τα υπέροχα έργα του. Τα ποιήματά του, καθώς και όλα του τα γραπτά, είναι προϊόντα μιας μεγάλης φαντασίας, ενός πάρα πολύ πλουσίου πνευματικού και ψυχικού κόσμου, μιας άψογης όσο και βαθειάς γνώσης του ωραίου και του καλού. Τα έργα του και η ζωή του τοποθετούν τον Ανδρέα Εμπειρίκο, ισάξιο, πλάι σ' έναν Σολωμό, σ' έναν Baudelaire, σ' έναν Lautreamont, σ' έναν Δάντη. Ο άνδρας, ακριβώς όπως ο Παρθένης: υπέροχος. Πρέπει να ειπωθή το ίδιο και γι' αυτόν όπως και για τον μεγάλο ζωγράφο: ένας αριστοκράτης του πνεύματος και της ζωής.

Τον Εμπειρίκο ευγνωμονώ και γι' άλλο κάτι: είναι ο πρώτος που, στο μεγάλο σάλο, σήκωσε θαρραλέα τη φωνή και διαμαρτυρήθηκε για τον άδικο κατατρεγμό μου. Και επέβαλε σιωπή. Γιατί ποτέ δεν έστερξε την ψευτιά και την αδικία. Πάντοτε στάθηκε έτοιμος να υπερασπίση ό,τι θεωρούσε σωστό και δίκαιο, και να στηλιτεύση κάθε τι που έβλεπε άδικο, ή απλώς κακό. Απίστευτα ανιδιοτελής, ποτέ ο ίδιος δεν καταδέχτηκε μικροσυμφέροντα και μικροπολιτικές, όπως συνηθίζεται, ευρύτατα, εδώ κι αλλού. Όμοια με τον Παρθένη, δουλεύει μέσ' στην καθαρή χαρά, κι είναι το έργο τους, το έργο τους και μόνο, και των δυονώ, που θαν τους τοποθετήσει, ασφαλώς και ακόπως, στη θέση που κατέχει δικαιωματικά ο καθείς τους και στον ελληνικό ορίζοντα και στον παγκόσμιο: μια από τις πρώτες.


Το σημείωμα αυτό, που πρέπει να είναι όσο το δυνατό συντομώτερο, δεν μου επιτρέπει να επεκταθώ και στο ποιητικό μου «πιστεύω». Άλλωστε ενυπάρχει μέσα στις γραμμές των ποιημάτων των συλλογών. Τον καλό μου αναγνώστη, αν θέλη, θα τον παραπέμψω στα άρθρα, διαλέξεις, κεφάλαια βιβλίων, με τα οποία ετίμησαν το ποιητικό μου έργο οι κύριοι Ανδρέας Εμπειρίκος, Robert Levesque, Rene Etiemble, Ανδρέας Καραντώνης και Γεώργιος Θέμελης. Εκεί εξηγούν και τις προθέσεις μου και τα επιτεύγματά μου.

Θα περιοριστώ σε μερικές γραμμές μόνο για τη γλώσσα που χρησιμοποιώ. Κι η οποία δέχτηκε συχνά τον χαρακτηρισμό, σαν ψόγο, της «μικτής». Πρέπει να πω πως είναι απλούστατα η γλώσσα που μιλώ. Άλλωστε πρωτεύουσα σημασία δεν έχει το να γίνεται κανείς αντιληπτός από κείνους που επιθυμούν, πραγματικά, να τον καταλάβουν; Νόμιμη γλώσσα, για μας, είναι η γλώσσα η ελληνική. Δεν έχουν κανένα νόημα απολύτως αυτές οι γνώμες οι φανατικές για «μικτή», «καθαρεύουσα», «δημοτική». Πρέπει ν' αντιμετωπίζονται με απόλυτη αδιαφορία ή, αν το θεωρούμε σκόπιμο, μ' αυτόν τον μόνον επιτρεπόμενο φανατισμό: εκείνον που εμπνέει τον πόλεμο εναντίον κάθε είδους φανατισμού.

Τις γνώσεις μου στη γλώσσα την ελληνική πιστεύω πως τις βοήθησε η απέραντη αγάπη που έχω για την ανάγνωση αρχαίων, βυζαντινών και μεταβυζαντινών κειμένων. Τα βιβλία μου με τ' αρχαία και τα βυζαντινά κείμενα ήτανε, τα περισσότερα, σ' «ευρωπαϊκές» εκδόσεις, με τις εξηγήσεις και τα σχόλια γραμμένα στα γαλλικά ή τα λατινικά. Πολλά βυζαντινά και, σχεδόν, τα πιο πολλά μεταβυζαντινά, ήσαν δικών μας εκδόσεων. Η καθαρεύουσα (και καμιά φορά υπέρ-καθαρεύουσα) των Σάθα, Λάμπρου, Ξανθουδίδη, και των σημερινών ακόμη, στις σημειώσεις και τις μελέτες που συνόδευαν τα κείμενα, όχι μόνο δεν μ' εξένιζε, σαν τις γαλλικές και τις λατινικές που είπα, αλλ' αντίθετα μ' έκανε να παρατηρήσω πώς συνδέονταν και, στο τέλος, συγχέονταν με τη γλώσσα του μελετούμενου γραπτού. Έτσι κατάλαβα πως η γλώσσα η ελληνική είναι μία. Κι ότι είναι μάλλον έλλειψη σοφίας να προσηλώνεται κανείς πεισματάρικα σε μια και μόνο, αποκλειστικά, μορφή της, να περιφρονή αυτόν τον αμύθητο πλούτο, το θησαυρό, που έχει στη διάθεσή του. Και να μην αντλή, ελεύθερα, με σεβασμό και προσοχή φυσικά, για να λαμπρύνη το στίχο του, να ενισχύση το νόημά του. Ακριβώς όπως μας διδάσκουν τ' αθάνατα γραπτά του Παπαδιαμάντη και του Καβάφη. Όπως κάμω στη ζωγραφική μου. Όπου δεν αποκλείω κανένα χρώμα να βρη την κατάλληλη θέση του και να συμβάλη, κι αυτό, στην γενική αρμονία του πίνακος. Όπως, πλάι από τα διδάγματα του Πολυτεχνείου, πάλι στη ζωγραφική μου, προσθέτω, και συνθέτω, τα διδάγματα των Βυζαντινών, των Αρχαίων και των «λαϊκών», σαν τον Θεόφιλο και τους άλλους.

Θα ήταν ασυχώρετη παράλειψις να μην πω, εδώ, για τα λίγα, φευ, χρόνια που πέρασα κοντά στον Μενέλαο Φιλήντα. Πράγματι, πρόλαβα τον μεγάλο γέροντα, και είχα την μεγάλη τύχη ν' ακούσω τα σοφά και πολύτιμα λόγια του μεγαλοφυούς γλωσσολόγου.

(Aπό το βιβλίο: Νίκος Εγγονόπουλος, Ποιήματα Α', Ίκαρος, 1977).


ΜΠΟΛΙΒΑΡ


Γιά τους μεγάλους, γιά τους ελεύθερους, γιά τους γενναίους, τους δυνατούς,
Αρμόζουν τα λόγια τα μεγάλα, τα ελεύθερα, τα γενναία, τα δυνατά,
Γι' αυτούς η απόλυτη υποταγή κάθε στοιχείου, η σιγή, γι' αυτούς τα δάκρυα, γι' αυτούς
οι φάροι, κι οι κλάδοι ελιάς, και τα φανάρια
Οπου χοροπηδούνε με το λίκνισμα των καραβιών και γράφουνε στους σκοτεινούς
ορίζοντες των λιμανιών,
Γι' αυτούς είναι τ' άδεια βαρέλια που σωριαστήκανε στο πιό στενό, πάλι του λιμανιού,
σοκάκι,
Γι' αυτούς οι κουλούρες τ' άσπρα σκοινιά, κι οι αλυσίδες, οι άγκυρες, τ' άλλα
μανόμετρα,
Μέσα στην εκνευριστικιάν οσμή του πετρελαίου,
Γιά ν' αρματώσουνε καράβι, ν' ανοιχτούν, να φύγουνε,
Ομοια με τραμ που ξεκινάει, άδειο κι ολόφωτο μέσ' στη νυχτερινή γαλήνη των
μπαχτσέδων,
Μ' ένα σκοπό του ταξιδιού: π ρ ο ς τ' ά σ τ ρ α.

Γι' αυτούς θα πω τα λόγια τα ωραία, που μου τα υπαγόρευσε η Εμπνευσις,
Καθώς εφώλιασε μέσα στα βάθια του μυαλού μου όλο συγκίνηση
Γιά τις μορφές, τις αυστηρές και τις υπέροχες, του Οδυσσέα Ανδρούτσου και του
Σίμωνος Μπολιβάρ.

Ομως γιά τώρα θα ψάλω μοναχά τον Σίμωνα, αφήνοντας τον άλλο γιά κατάλληλο
καιρό,
Αφήνοντάς τον γιά νάν τ' αφιερώσω, σαν έρθ' η ώρα, ίσως το πιό ωραίο τραγούδι που
έψαλα ποτέ,
Ισως τ' ωραιότερο τραγούδι που ποτές εψάλανε σ' όλον τον κόσμο.
Κι αυτά όχι γιά τα ότι κι οι δυό τους ύπήρξαν γιά τις πατρίδες, και τα έθνη, και τα
σύνολα, κι άλλα παρόμοια, που δεν εμπνέουν,
Παρά γιατί σταθήκανε μες στους αιώνες, κι οι δυό τους, μονάχοι πάντα, κι ελεύθεροι,
μεγάλοι, γενναίοι και δυνατοί.
Και τώρα ν' απελπιζουμαι που ίσαμε σήμερα δεν με κατάλαβε, δεν θέλησε, δε μπόρεσε
να καταλάβη τι λέω, κανεις;
Βέβαια την ίδια τύχη να 'χουνε κι' αυτά που λέω τώρα γιά τον Μπολιβάρ, που θα πω
αύριο γιά τον Ανδρούτσο;
Δεν είναι κι εύκολο, άλλωστε, να γίνουν τόσο γλήγορα αντιληπτές μορφές της
σημασίας τ' Ανδρούτσου και του Μπολιβάρ,
Παρόμοια σύμβολα.
Αλλ' ας περνούμε γρήγορα: προς Θεού, όχι συγκινήσεις, κι υπερβολές, κι απελπισίες.
Αδιάφορο, η φωνή μου ήτανε προορισμένη μόνο γιά τους αιώνες.
(Στο μέλλον, το κοντινό, το μακρινό, σε χρόνια, λίγα, πολλά, ίσως από μεθαύριο, κι αντι­
μεθαύριο,
Ισαμε την ωρα που θε ν' αρχινήση η Γης να κυλάει άδεια, κι άχρηστη, και νεκρή, στο
στερέωμα,
Νέοι θα ξυπνάνε, με μαθηματικήν ακρίβεια, τις άγριες νύχτες, πάνω στην κλίνη τους,
Να βρέχουνε με δάκρυα το προσκέφαλό τους, αναλογιζόμενοι ποιός ήμουν, σκεφτόμενοι
Πως υπήρξα κάποτες, τι λόγια είπα, τι ύμνους έψαλα.
Και τα θεόρατα κύματα, όπου ξεσπούνε κάθε βράδυ στα εφτά της Υδρας ακρογιάλια,
Κι οι άγριοι βράχοι, και το ψηλό βουνό που κατεβάζει τα δρολάπια,
Αέναα, άκούραστα, θε να βροντοφωνούνε τ' όνομά μου).

Ας επανέλθουμε όμως στον Σiμωνα Μπολιβάρ.

Μ π ο λ ι β ά ρ! Ονομα από μέταλλο και ξύλο, ήσουνα ένα λουλούδι μες στους
μπαχτσέδες της Νότιας Αμερικής.
Είχες όλη την ευγένεια των λουλουδιών μες στην καρδιά σου, μες στα μαλλιά σου, μέσα
στo βλέμμα σου.
Η χέρα σου ήτανε μεγάλη σαν την καρδιά σου, και σκορπούσε το καλό και το κακό.
Ροβόλαγες τα βουνά κι ετρέμαν τ' άστρα, κατέβαινες στους κάμπους, με τα χρυσά, τις
επωμίδες, όλα τα διακριτικά του βαθμού σου,
Με το ντουφέκι στον ώμο αναρτημένο, με τα στήθια ξέσκεπα, με τις λαβωματιές γιομάτο
το κορμί σου,
Κι εκαθόσουν ολόγυμνος σε πέτρα χαμηλή, στ' ακροθαλάσσι,
Κι έρχονταν και σ' έβαφαν με τις συνήθειες των πολεμιστών Ινδιάνων,
Μ' ασβέστη, μισόνε άσπρο, μισό γαλάζιο, γιά να φαντάζεις σα ρημοκλήσι σε περιγιάλι
της Αττικής,
Σαν εκκλησιά στις γειτονιές των Ταταούλων, ωσάν ανάχτορο σε πόλη της Μακεδονίας
ερημική. [...]

Μ π ο λ ι β ά ρ! Κράζω τ' όνομά σου ξαπλωμένος στην κορφή του βουνού Ερε,
Την πιό ψηλή κορφή της νήσου Υδρας.
Από δω η θέα εκτείνεται μαγευτική μέχρι των νήσων του Σαρωνικού, τη Θήβα,
Μέχρι κεί κάτω, πέρα απ' τη Μονεβασιά, το τρανό Μισίρι,
Αλλά και μέχρι του Παναμά, της Γκουατεμάλα, της Νικαράγκουα, του Οvτoυράς, της
Αϊτής, του Σαν Ντομίγκο, της Βολιβίας, της Κολομβίας, του Περού, της Βενε­
ζουέλας, της Χιλής, της Αργεντινής, της Βραζιλίας, Ουρουγουάη, Παραγουάη,
του Ισημερινού,
Ακόμη και του Μεξικού.

Μ' ένα σκληρό λιθάρι χαράζω τ' όνομά σου πάνω στην πέτρα, να 'ρχουνται αργότερα οι
ανθρώποι να προσκυνούν.
Τινάζονται σπίθες καθώς χαράζω -έτσι ήτανε, λεν, ο Μπολιβάρ- και παρακολουθώ
Το χέρι μου καθώς γράφει, λαμπρό μέσα στον ήλιο.

Είδες γιά πρώτη φορά το φως στο Καρακάς. Το φώς το δικό σου,
Μ πο λ ι β ά ρ, γιατί ως να 'ρθεις η Νότια Αμερική ολόκληρη ήτανε βυθισμένη στα πικρά σκοτάδια.
Τ' όνομά σου τώρα είναι δαυλός αναμμένος, που φωτίζει την Αμερική, και τη Βόρεια και τη Νότια, και την οικουμένη!
Οι ποταμοι Αμαζόνιος και Ορινόκος πηγάζουν από τα μάτια σου.
Τα ψηλά βουνά έχουν τις ρίζες στο στέρνο σου,
Η οροσειρά των Ανδεων είναι η ραχοκοκαλιά σου.
Στην κορυφή της κεφαλής σου, παλικαρά, τρέχουν τ' ανήμερα άτια και τ' άγρια βόδια,
Ο πλούτος της Αργεντινής.
Πάνω στην κοιλιά σου εκτείνονται οι απέραντες φυτείες του καφέ.
Σαν μιλάς, φοβεροί σεισμοί ρημάζουνε το παν,
Από τις επιβλητικές ερημιές της Παταγονίας μέχρι τα πολύχρωμα νησιά,
Ηφαίστεια ξεπετιούνται στο Περού και ξερνάνε στα ουράνια την οργή τους,
Σειούνται τα χώματα παντού και τρίζουν τα εικονίσματα στην Καστοριά,
Τη σιωπηλή πόλη κοντά στη λίμνη.
Μ π ο λ ι β ά ρ, είσαι ωραίος σαν Ελληνας. [...]



Σάββατο 9 Οκτωβρίου 2010

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΑΡΚΤΟΥ: ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΑΡΚΤΟΥ: ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ: "ΣΥΝΑΥΛΙΑ Ελένη Καραΐνδρου 19, 20, 21 Νοεμβρίου 2010 Μέγαρο Μουσικής Αθηνών Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης Προπώληση εισητηρίω..."

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΑΡΚΤΟΥ: ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΗΣ ΑΡΚΤΟΥ: ΑΠΑΓΓΕΛΙΑ: "[ΗΧΗΤΙΚΟ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ] Ο Ralph Fiennes απαγγέλει το Burnt Norton από το Four Quartets του T.S. Eliot"

Πέμπτη 23 Σεπτεμβρίου 2010

Η μαγεία ποτέ δεν πεθαίνει...



Πίστη και δεισιδαιμονία:
λατρευτικές και μαγικές πρακτικές στον χριστιανικό κόσμο

Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο συμμετέχει στον φετινό εορτασμό
των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς,
ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα που θεσπίστηκε επίσημα το 1991 από το Συμβούλιο της Ευρώπης.
Θέμα του φετινού εορτασμού είναι
Μάγια, ξόρκια, φυλαχτά - Η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο

Στο πλαίσιο του εορτασμού το ΒΧΜ σχεδίασε
τη θεματική εκπαιδευτική διαδρομή για μικρούς και μεγάλους
Πίστη και δεισιδαιμονία:
λατρευτικές και μαγικές πρακτικές στον χριστιανικό κόσμο

Με ποιους τρόπους και ποια μέσα πίστευαν οι άνθρωποι
από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους πως μπορούν να έρθουν σε επαφή με το υπερφυσικό;
Τι είναι τα μυστήρια, οι λιτανείες και τα προσκυνήματα;
Σε τι χρησίμευαν οι ευλογίες, ο αστερίσκος, οι εικόνες ex voto, τα τάματα;
Ποιοι και γιατί ασκούσαν τη μαγεία ή μαγγανεία;

Αυτά και άλλα θέματα που σχετίζονται
με τις λατρευτικές και μαγικές πρακτικές στον χριστιανικό κόσμο
θα έχουν την ευκαιρία να κουβεντιάσουν με το προσωπικό του Μουσείου
οι μικροί και μεγάλοι επισκέπτες.
Αφετηρία θα δώσουν εικόνες, πήλινα, μετάλλινα και αντικείμενα του Μουσείου, που χρονολογούνται από τον 6ο μέχρι τον 19ο αιώνα.

Στην εκπαιδευτική εκδήλωση μπορούν να πάρουν μέρος
ενήλικες και παιδιά (από 10 ετών), το πρωί της Κυριακής 26/9/10

Πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής
στο τηλέφωνο 2132139507 (Δευτέρα έως Παρασκευή 09:30 – 14:00)

Για τις μέρες του εορτασμού (25 – 26 Σεπτεμβρίου)
η είσοδος στο Μουσείο είναι δωρεάν (ώρες λειτουργίας Μουσείου: 08:00 – 20:00)

Στους επισκέπτες θα διανέμεται δωρεάν
το έντυπο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου με τίτλο:
«Πίστη και δεισιδαιμονία: λατρευτικές και μαγικές πρακτικές στον χριστιανικό κόσμο»

Εργαστήριο Σκηνογραφίας




ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑΣ - ΕΝΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ 
www.mariachaniotaki.gr
Εργαστήριο Σκηνογραφίας - Ένα Εργαστήριο για την Τέχνη, Σεμέλης 24-26, Αθήνα (σταθμός μετρό Μέγαρο Μουσικής) ,Τηλ.210 6728936, 6945285642, email: mxan62@otenet.gr
website: www.mariachaniotaki.gr


Ένα Εργαστήριο για την Τέχνη
Στα πλαίσια του Εργαστηρίου Σκηνογραφίας-ένα Εργαστήριο για την Τέχνη λειτουργεί τα τελευταία χρόνια με ιδιαίτερη επιτυχία το Εργαστήριο για την Τέχνη.
Το Εργαστήριο για την Τέχνη έχει στόχο την προσέγγιση της Τέχνης μέσα από την δημιουργία υλικού πάνω σε μια ιδέα που δημιουργείται και εξελίσσεται από τον ίδιο το σπουδαστή.
Το πρόγραμμα αυτού του Εργαστηρίου δίνει τις ευκαιρίες για έρευνα και συζήτηση καλλιεργώντας το ενδιαφέρον και την εκτίμησή της δημιουργικής διαδικασίας, διευρύνοντας το ενδιαφέρον για τη σύγχρονη τέχνη.

Το πρακτικό μέρος του εργαστηρίου περιλαμβάνει σχέδια, τρισδιάστατες κατασκευές, κείμενα ,video, collages ,μακέτες κ.α.
Το αποτέλεσμα της όλης διαδικασίας του εργαστηρίου μπορεί να ολοκληρωθεί με Ατομική Έκθεση του σπουδαστή η με άλλους τρόπους καλλιτεχνικής έκφρασης (Performance ,Video, Εικαστική Κατασκευή (Installation) κ.ά)

Το εργαστήριο έχει διάρκεια ενός Ακαδημαϊκού έτους (Οκτώβριος 2010- Ιούνιος 2011) και απευθύνεται σε ενηλίκους (εικαστικούς, ηθοποιούς, χορευτές, σκηνογράφους, ζωγράφους, γλύπτες, αρχιτέκτονες ,εκπαιδευτικούς κ.ά.)

Στα πλαίσια του θεωρητικού μέρους του Εργαστηρίου Video (συχνά σπάνιο υλικό), Βιβλιογραφία κλπ από την Ελλάδα και το εξωτερικό αποτελούν μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας

Το Εργαστήριο κατά την διάρκεια του έτους επισκέπτονται επαγγελματίες συνεργάτες ( για συζήτηση σε θέματα όπως Μουσική και Σύνθεση, Video Art, Σώμα και Χώρος, παρουσίαση μιας εργασίας σε μια Αίθουσα Τέχνης κ.α.)

Θέματα του Εργαστηρίου είναι:
Performance Art (space/time Art) ,Installation Art, Video Art
Περί Τέχνης, η εικόνα και το Βλέμμα ,ο χρόνος στην Τέχνη
η Ποιητική του Χώρου , η κίνηση (το σώμα και ο χώρος)
η Μουσική Ποιητική κ.α.

Έναρξη Εργαστηρίου : Τετάρτη 6 Οκτωβρίου 2010

Για τη δήλωση συμμετοχής είναι απαραίτητο να προηγηθεί συνέντευξη(interview)Το όριο των συμμετεχόντων στο Εργαστήριο είναι ιδιαίτερα περιορισμένο. . Έναρξη εγγραφών 20 Αυγούστου 2010

Πληροφορίες: Μαρία Χανιωτάκη (Σκηνογράφος ΜΑ – Εικαστικός)
τηλ.: 2106728936, 6945285642
email: marxa@otenet.gr

Πληροφορίες για το Εργαστήριο Σκηνογραφίας - Ένα Εργαστήριο για την Τέχνη υπάρχουν στην ιστοσελίδα www.mariachaniotaki.gr

Τρίτη 31 Αυγούστου 2010

Τα γλυπτά της φύσης και η ζωγραφική του φακού...μια επίσκεψη στο Σκοτεινό...

Σκοτεινό...Ιερό Σπήλαιο από τους Μινωικούς χρόνους, σε μικρή απόσταση ανατολικά του Ηρακλείου. Έχει μακραίωνη ιστορία, τη νοιώθεις περπατώντας, κατεβαίνοντας, γλυστρώντας στα βάραθρα, κοιτώντας παντού όσο μπορεί να φωτίσει ο φακός του κράνους.
Επίσκεψη στο Σκοτεινό λοιπόν...και απλά αφήνω τις φωτογραφίες να μιλήσουν...